Chứng khoán phái sinh là gì? Kiến thức cơ bản về CKPS

Trên thế giới đầu tư, tin rằng nhiều nhà đầu tư quen thuộc với từ “ Chứng khoán phái sinh”. Vậy, Chứng khoán phái sinh là gì? Hôm này TiềnInvest được viết thông tin quan trọng về chứng khoán phái sinh. Để nhà đầu tư mới hoặc nhà đầu tư chuyên nghiệp hiểu rõ hơn về lĩnh vực này. Hãy cùng tìm hiểu bài viết dưới đây.

Chứng khoán phái sinh là gì? 

Chứng khoán phái sinh được định nghĩa là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng. Mà trong đó giá trị của CKPS phụ thuộc vào một hay nhiều loại tài sản cơ sở.

Cụ thể, hợp đồng xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền. Chuyển giao số lượng tài sản cơ sở vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá nhất định được thỏa thuận trước. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh cũng được quy định là chứng khoán, các chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác (thực phẩm, nông sản, kim loại,…)

 Hay hiểu một cách đơn giản hơn. Tại thị trường Việt Nam, các sản phẩm chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư đặt cược vào sự “tăng” hoặc “giảm” của tài sản cơ sở trong tương lai. Nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng. Như dự đoán của nhà đầu tư, nhà đầu tư sẽ có lời.

Các công cụ tài chính Chứng khoán phái sinh

Đang được giao dịch trên Sở Giao dịch HNX

• HĐTL Chỉ số VN30
• HĐTL Trái phiếu

Đang được giao dịch trên Sở Giao dịch HSX

• Chứng quyền mua có bảo đảm của chứng khoán cơ sở (thuộc chỉ số VN30 hoặc HNX30) do Sở ấn định

Đang được giao dịch trên OTC

• Hợp đồng kỳ hạn lãi suất
• Hợp đồng hoán đổi
• Hợp đồng hoán đổi tiền tệ
• Hợp đồng quyền chọn

Cách thức hoạt động chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh có thể sử dụng là “công cụ đầu cơ” hoặc bảo vệ rủi ro. Những điều này có thể giúp nền kinh tế ổn định và khiến kinh tế suy thái.

Thông thường, chứng khoán phái sinh phải có hình thức giao dịch phát triển. Bao gồm đến việc làm lồ nhuận, ngăn chặn rủi ro, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, hợp đồng hoán đổi và hợp đồng quyền chọn. Khi sử dụng đúng, các kỹ thuật này sẽ là ích lời với nhà đàu tư bằng cách quản lý rủi ro toàn diện. Tuy nhiên, đôi khi chứng khoán phái sinh có thể phá hủy nhà giao dịch phụ và tổ chức tài chíh lớn.

Các loại Chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính. Bao gồm các loại sau đây: 

•  Hợp đồng kỳ hạn: (tiếng anh: Forward contract) là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia. Để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai. Với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
• Hợp đồng tương lai: (Futures contract) là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa. Niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
• Hợp đồng quyền chọn: (tiếng anh: Option Contract) Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền. Nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
• Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi (tiếng anh: Swap) là một thỏa thuận giữa hai bên. Về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.

Đặc điểm chính của chứng khoán phái sinh

• Phòng ngừa rủi ro biến động giá: Nhà đầu tư nếu dự đoán được mức giá của một tài sản cơ sở sẽ tăng hoặc giảm trong tương lai. Họ sẽ giảm thiểu rủi ro biến động giá bằng việc mua hoặc bán hàng hóa với giá ở thời điểm hiện tại nhờ hợp đồng tương lai.
• Bán khống chứng khoán: Nhà đầu tư có thể bán các chứng khoán phái sinh ngay cả khi không có tài sản cơ sở.
• Tính thanh khoản cao: Chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản cao. Do sản phẩm này được niêm yết và giao dịch tập trung trên Sở giao dịch chứng khoán.
• Lợi ích đòn bẩy tài chính: Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản. Nhưng được giao dịch với cổ phiếu có giá trị gấp nhiều lần số tiền ký quỹ, mang lại lợi thế đầu tư.

Ưu và nhược điểm chứng khoán phái sinh

Ưu điểm chứng khoán phái sinh

Các công cụ phái sinh tác động đáng kể đến tài chính hiện đại. Bởi vì chúng cung cấp nhiều lợi thế cho thị trường tài chính:

• Bảo hiểm rủi ro: Nhà đầu tư có thể mua một hợp đồng phái sinh mà giá trị của nó di chuyển theo hướng ngược lại với giá trị của một tài sản mà nhà đầu tư sở hữu. Bằng cách này, lợi nhuận trong hợp đồng phái sinh có thể bù lỗ trong tài sản cơ sở.
• Đòn bẩy: Đối với các giao dịch phái sinh tương lại. Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ từ 2 – 10% giá trị hợp đồng để duy trì quyền sở hữu. Do đó, khả năng và cơ hội kiếm được lợi nhuận của các công cụ phái sinh cao hơn so với việc sử dụng chứng khoán cơ sở hoặc quỹ tương hỗ.
• Lợi thế hoạt động: Thị trường phái sinh có chi phí giao dịch thấp hơn so với cơ sở. Thanh khoản lớn hơn các thị trường giao ngay.
• Xác định giá tài sản: Các công cụ phái sinh thường được sử dụng để xác định giá của tài sản cơ sở. Ví dụ, giá giao ngay của hợp đồng tương lai có thể đóng vai trò xấp xỉ giá hàng hóa.
• Tiếp cận các tài sản hoặc thị trường không có sẵn: Công cụ phái sinh có thể giúp các tổ chức có quyền truy cập vào các tài sản hoặc thị trường không có sẵn. Bằng cách sử dụng các giao dịch hoán đổi lãi suất. Một công ty có thể có được mức lãi suất ưu đãi hơn so với lãi suất có sẵn từ việc vay trực tiếp.

Nhược điểm chứng khoán phái sinh

Mặc dù phái sinh đem lại rất nhiều lợi ích cho thị trường tài chính. Nhưng công cụ này vẫn còn một số nhược điểm.

• Rủi ro cao: Tính biến động cao của các công cụ phái sinh khiến chúng bị tổn thất rất lớn. Thiết kế tinh vi của các hợp đồng làm cho việc định giá cực kỳ phức tạp hoặc thậm chí là không thể.
• Tính năng đầu cơ: Các công cụ phái sinh được coi là một công cụ đầu cơ. Do tính chất cực kỳ rủi ro của các công cụ phái sinh. Và hành vi không thể đoán trước của chúng, đầu cơ không hợp lý có thể dẫn đến tổn thất lớn.
• Thời hạn hợp đồng: Các hợp đồng phái sinh sẽ giảm dần giá trị theo thời hạn của hợp đồng.
• Rủi ro đối tác: Trong các giao dịch hoán đổi, chẳng hạn trong các thoả thuận riêng giữa hai công ty. Có thể không có các chuẩn mực để thực hiện thẩm định và phân tích rủi ro.

Thị trường phái sinh tại Việt Nam

Mặc dù có 4 hình thức giao dịch phái sinh. Tuy nhiên, tại Việt Nam mới chỉ áp dụng hình thức hợp đồng tương lai. Cụ thể là hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30 và HNX30 và hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm.

Tuy nhiên, có thể nói rằng chứng khoán phái sinh là một công cụ đầu tư mà được sử dụng để giảm rủi ro. Trong khi tăng lời nhuận cao nhất là cơ chế tài chính phức tạp và liên quan với tài sản mà có thể thay đổi giá trị. Nhưng cung cấp cơ hội để ngăn chặn rủi ro và sử dụng lời ích từ việc làm lợi nhuận. Điều quan trọng là lưu ý rằng chứng khoán phái sịnh có thể có rủi ro và cơ hội gian lận. Hy vọng bài viết này sẽ mang lại nhiều lợi ích cho bạn.

Câu hỏi thường gặp

Nguồn: Investopedia, The balance

Đọc thêm: Giáo dục